کتاب نفوس مرده

 او از سوی دیگر هرگز جنبه ی شاعرانه و تغزلی را از نظر دور نداشته و این شیوه به اثرش رنگ شعری می بخشد. «نفوس مرده» با وجود مسخره آمیز بودن مضمون، دلپذیری موضوع و دل نشینی مکالمه ها، پس از انتشار به شکل تصویری شوم و صادقانه از حقایق و اوضاع روسیه تلقی شد و بار دیگر گوگول قاضی بی رحم و باریک بینی معرفی شد که جز معایب و نواقص چیز دیگری را نشان نداده است و این خود نقض غرض بود، زیرا قصد گوگول نشان دادن یک روسی تمام عیار بود، چه در نمایش خصایل اخلاقی و غنای روحی و چه در به تصویر کشیدن معایب، که همه ی این ها با در نظر گرفتن جنبه ها ی مسخره آمیز و خنده آور ساخته شده است. اما در شخصیت گوگول میان جنبه ی انسانی و هنری رابطه ای وجود نداشت. جنبه ی انسانی او می خواست کشورش را به افتخار برساند و جنبه ی هنرمندی اش آثاری خلق می کرد که جنبه ی انسانی او را تباه می کرد. سوء تفاهم غم انگیز و قضاوت بی رحمانه ی مردم از داستان «نفوس مرده» نویسنده را به تزلزل شدید روحی دچار کرد، چنان که مدت ها میان اقامت در صومعه و سفر به اورشلیم تردید داشت.