کتاب تاریخ مشروطه ایران

کتاب تاریخ مشروطه ایران نوشتهٔ احمد کسروی در سال ۱۳۱۹ خورشیدی منتشر شد. این کتاب را برجسته‌ترین سند نوشته‌شده دربارهٔ رویداد مشروطه و چندوچون آن دانسته‌اند. این اثر به رخدادهای میان سال‌های ۱۲۸۴ تا ۱۲۸۸ هجری شمسی (شکست استبداد صغیر و فتح تهران) پرداخته است. احمد کسروی گفته است، وقتی دید کسی به نوشتن این داستان ننشسته، تصمیم گرفت خودش آنچه را که از نزدیک دیده و شنیده ثبت کند. او در این کتاب به موضوعاتی همچون رازهای ناکامی جنبش مشروطه، قهرمانان راستین آن، پیشگیری از چسباندن این جنبش به بیگانگان، یادآوری کوشش کسانی که در آینده کنار گذاشته شدند، پیشگیری از نوشته‌شدن تاریخ میهن به دست بیگانه و سرانجام درد فراموشی ایرانیان پرداخته است.

احمد کسروی در نگارش «تاریخ مشروطهٔ ایران» از منابع گوناگونی همچون کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» و «کتاب آبی»استفاده کرده است. بااین‌حال او از نزدیک نیز شاهد وقایع و حوادث تبریز، دومین کانون انقلاب مشروطه، بود و علاوه بر این با بعضی سران مشروطهٔ آذربایجان آشنایی و حشرونشر داشت؛ ازاین‌رو در کتاب حاضر کوشیده است تا دیده‌ها و شنیده‌های خود را به رشتهٔ تحریر درآورد و کمتر به حدس و گمان تکیه کند.

به عنوان نمونه می‌توان به ماجرای محاصرهٔ تبریز اشاره کرد که نویسنده مشاهدات خود را در جریان محاصرهٔ تبریز بیان کرده است. او با بهره‌گیری از مشاهدات خود و بقیهٔ عوامل و رهبران نهضت، از یادداشت‌های دست‌اول خصوصی، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و تلگراف‌های رسمی داخلی و خارجی، روزنامه‌ها و کتاب‌ها در مطالب خود بهره برده؛ که البته بیشتر در پاورقی‌ها به آن‌ها اشاره کرده است.

صاحب‌نظران گفته‌اند که از امتیازات کتاب مشهور «تاریخ مشروطه ایران» نوشتهٔ احمد کسروی، تصاویر فراوانی است که باتوجه‌به امکانات آن روزگار، از کارهای ارزنده و کم‌نظیر به‌شمار می‌رود. این نویسنده در سال ۱۳۱۹ دلایل و انگیزهٔ خود از نگارش این کتاب را در ۶ مورد بیان کرده است که می‌توانید آن را در ابتدای کتاب حاضر بخوانید.