گفته شده است که رمان شیاطین (جن زدگان) به‌وضوح تعصبی عمیق نسبت به روسیه را در خود دارد. نویسنده دلیل آلودگی کشورش را طغیان ایدئولوژی ماتریالیستی می‌بیند. آنچه در این رمان توصیف شده قطره‌ای از دنیای انقلابیون است که نبضشان با ایدئولوژی می‌تپید؛ ایدوئولوژی‌ای که هر گونه خون‌ریزی مرگبار را ناگزیر می‌بیند. فئودور داستایفسکی می‌خواهد شرارت ایدئولوژی با هر ریشه‌ای را ثابت کند؛ قطعاً هر ایده‌ای که خود را مطلق بداند، محکوم به فناست و با شروع آزادی نامحدود در ایده‌پردازی به استبداد نامحدود خواهید رسید. انقلابی‌ها یا به‌عبارتی نیهیلیست‌های رمان حاضر نه سیاه مطلقند و نه سفید؛ آن‌ها دارای تمام ضعف‌های انسانی مثل غرور، آرمان‌گرایی، حساسیت، ایده‌های مخرب و… هستند. داستایفسکی تلاش کرد تا نشان دهد چگونه تعصب به ایدئولوژی‌ها خالص‌ترین، ناب‌ترین و بیگناه‌ترین مردم را به ارتکاب اعمال خشونت‌آمیز وامی‌دارد. مبحث مهم دیگری که در این رمان مطرح شده، مفهوم شیگالیوفیسم است. بدیهی است که این ایده‌ای واقعی و متناسب با زمان روسیه بوده؛ پذیرش برده‌داری و ارزش تنها یک‌دهم جمعیت و بی‌ارزشی باقی مردم؛ یک تئوری تمامیت‌خواه و عوام‌فریبانه که به طرح و بسط یک نظام جدید اجتماعی می‌پرداخت. کتاب شیاطین (جن زدگان) دایرةالمعارف فشردهٔ فرهنگ روسیه است. معاصران لیبرال و رادیکال مهم‌ترین انتقادی که به داستایفسکی وارد می‌کردند این بود که داستان‌هایش غیرواقعی و نتیجهٔ ذهن بیش‌ازاندازه فعال و علاقهٔ بیش‌ازاندازهٔ او به روان‌شناسی است، اما داستایفسکی به‌شدت تلاش می‌کرد شخصیت‌های داستان‌هایش از واقعیات نشأت بگیرند و مابه‌ازای واقعی داشته باشند.
این رمان، یکی از پیچیده‌ترین رمان‌های داستایفسکی، با شرح احوال «ستپان ترافیمویچ ورخاوینسکی» شروع می‌شود؛ کسی که مربی و پدر معنوی شخصیت اصلی و مرکزی داستان یعنی «ستاوروگین» است. همان‌طور که در کتاب «جنایت و مکافات» شخصیت «راسکلنیکف» و در کتاب «ابله»، «پرنس میشکین» در مرکز داستان بودند، در «شیاطین» هم همهٔ شخصیت‌ها (حلقه‌ای از ۴ زن اصلی داستان، حلقهٔ دیگری از ۴ مرد اصلی داستان و…) پیرامون ستاوروگین قرار دارند؛ در واقع ستاوروگین معلم، پیشوا و آقای دیگر شخصیت‌ها است و زندگی همه به زندگی او وابسته است. هر کدام از شخصیت‌های دیگر قسمتی از او را به نمایش می‌گذارند و شخصیت قهرمان داستان آنقدر پیچیده و پرتناقض است که آدم‌های مختلفی در کتاب پدید می‌آورد. رمان «شیاطین» دربارهٔ دسته‌ای از آدم‌های انقلابی است که برای رسیدن به آرمان‌های خود از هیچ جنایتی روی‌گردان نیستند و برای رسیدن به اهداف خود ترسی از کُشتن ندارند. می‌توان گفت، مسئلهٔ اخلاقی مطرح‌شده در کتاب «جنایت و مکافات»، اینجا به مسئلهٔ‌ای اخلاقی - سیاسی تبدیل شده است. از جمله شخصیت‌های مهم رمان می‌توان به «شاتوف» که ناسیونالیستی ارتدوکس‌مسلک است، به «کیریلف» که خود را خدا می‌داند، به «پیوتر ستپانویچ» انقلاب‌پرداز و به «شیگالیوف» متعصب اشاره کرد.
ادامه مطلبنمایش کمتر
ثبت نظر